ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା (About Western Odisha)
ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ହେଉଛେ କଳା, ସଂସ୍କୃତି ଆଉ ପରମ୍ପରାର ଗୁଟେ ମହକିଲା ବଗିଚା। ଇଟା ଖାଲି ଗୁଟେ ଅଞ୍ଚଳ ନୁହେଁ, ଇଟା ହେଉଛେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କର ଭାବନା ଆଉ ଗର୍ବ।
"ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ମୋଟ୍ ୧୦ ଟା ଜିଲ୍ଲାକୁ ନେଇକରି ବନା ହେଇଛେ - ବରଗଡ଼, ବଲାଙ୍ଗିର, ବଉଦ, ଦେବଗଡ଼, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, କଳାହାଣ୍ଡି, ନୂଆପଡ଼ା, ସମ୍ବଲପୁର, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଏବଂ ଅନୁଗୁଳ ଜିଲ୍ଲାର ଆଠମଲ୍ଲିକ ସବ୍-ଡିଭିଜନ (ଯେନ୍ଟା କି WODC ଅଧୀନରେ ଆସୁଛେ)। ଇଟା ଗୁଟେ ବହୁତ୍ ବଡ଼ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ଆୟ, ଯେନ୍ଠାନେ କି ଲୋକଙ୍କର ରହଣି-ସହଣି, ଚଳନି ଆଉ ସଂସ୍କୃତି ଭିତରେ ବହୁତ୍ ସମାନତା ଦେଖ୍ବାକୁ ମିଳ୍ସି। ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ବି ଇ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ବିକାଶ ପରିଷଦ (WODC) ର ଏରିଆ ହିସାବେ ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛନ୍।"
The Royal History of Western Odisha: ଆମ Hirakhand ର ଗର୍ବ ଆଉ ଗୌରବମୟ ଇତିହାସ :-
୧. ପୁରାଣ ଆଉ ପ୍ରାଚୀନ ଯୁଗ (Ancient Era):
ରାମାୟଣ କାଳରେ ଆମର ଇ ଅଞ୍ଚଳ “Dandakaranya” ର ଗୁଟେ ଅଂଶ ଥିଲା। ଯେତେବେଳେ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ କଳିଙ୍ଗ ଜୟ କରିଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ଇ ଜାଗାକୁ 'Attabika' କୁହାଯାଉଥିଲା, ଯାହାର ମାନେ ହେଉଛେ ପାହାଡ଼ ଆଉ ଜଙ୍ଗଲି ଲୋକଙ୍କର ଅଞ୍ଚଳ। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଇଟା Dakshina Koshala ନାଁରେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା।
୨. ସୋମ ବଂଶ ଆଉ କୋଶଳାଧିପତି (The Soma Dynasty):
୬୦୦ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସୋମ ବଂଶର ରାଜା ତିବରଦେବ (Tibardeb) ସବୁ ସାନ ସାନ ମୁଖିଆ ମାନଙ୍କୁ ହରେଇ କରି ଗୁଟେ ବଡ଼ ରାଜ୍ୟ ବନେଇଥିଲେ ଆଉ “Kosaladhipati” ଉପାଧି ପାଇଥିଲେ। ପରେ ୬୪୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ରାଜା ଜନ୍ମଜୟ ମହାଭବ ଗୁପ୍ତ ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର 'ବିନିତପୁର' (ବିନିକା) ଆଉ ପରେ 'ସୋନପୁର' କୁ ନିଜର ରାଜଧାନୀ ବନେଇଥିଲେ।
୩. କଳଚୁରୀ ଶାସନ (Kalachuri Dynasty):
୧୧୧୦ ରୁ ୧୨୩୮ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଇ ଅଞ୍ଚଳ ରତନପୁରର କଳଚୁରୀ ରାଜା ମାନଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଆଜିର ଛତିଶଗଡ଼ ଆଉ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ମିଶି କରି ଗୁଟେ ବଡ଼ Kingdom ଥିଲା।
୪. ଚୌହାନ ବଂଶର ଉତ୍ଥାନ (The Chauhan Era):
୧୩୨୦ ମସିହାରେ ରମାଇ ଦେବ (Ramai Deb) ଚୌହାନ ବଂଶର ସ୍ଥାପନା କଲେ। ସେ 'ପାଟଣାଗଡ଼' (ବଲାଙ୍ଗିର) କୁ ରାଜଧାନୀ ବନେଇଥିଲେ ଆଉ ନିଜକୁ “Hirakhand Nrupati” ବୋଲି କହୁଥିଲେ।
୫. ସମ୍ବଲପୁର ରାଜ୍ୟର ସ୍ଥାପନା (The Founding of Sambalpur):
୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପାଟଣାଗଡ଼ର ୧୨ତମ ରାଜା ନରସିଂହ ଦେବ ତାଙ୍କ ଭାଇ ବଳରାମ ଦେବଙ୍କୁ ମହାନଦୀ କୂଳର ଅଞ୍ଚଳ ଦେଇଦେଲେ। ବଳରାମ ଦେବ ସେଠି ମାଁ ସମଲେଇଙ୍କୁ ସ୍ଥାପନା କଲେ ଆଉ ଆଜିର Sambalpur Town ର ମୂଳଦୁଆ ପକେଇଲେ।
୬. ହୀରାଖଣ୍ଡ ଛତ୍ରପତି ମହାରାଜ (The Golden Age):
ସମ୍ବଲପୁରର ରାଜା ମାନେ ବହୁତ୍ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲେ। ରାଜା ବଳିୟାର ସିଂହଙ୍କ ସମୟରେ ୧୮ ଟା ଗଢ଼ଜାତ (18 Garhjats) ସମ୍ବଲପୁର ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ “Hirakhand Chhatrapati Maharaj” ବା 'ହୀରା ମିଳୁଥିବା ଦେଶର ମହାରାଜା' କୁହାଯାଉଥିଲା।
୭. ମରାଠା ଆଉ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ (Maratha & British Rule):
୧୮୦୦ ମସିହାରେ ନାଗପୁରର Maratha Bhonsla ମାନେ ସମ୍ବଲପୁର କବଜା କଲେ। ପରେ ୧୮୦୩ ରେ ଇଟା ବ୍ରିଟିଶ ମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଗଲା, କିନ୍ତୁ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ପୁଣି ମରାଠା ମାନଙ୍କୁ ଫେରେଇ ଦିଆଗଲା।
Title Idea: British Rule in Western Odisha: ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ ଚାଲ୍ ଆଉ ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏଙ୍କ ଲଢ଼େଇ :-
୧. ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଆରମ୍ଭ (British Suzerainty):
୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଚତୁର୍ଥ ମରାଠା ଯୁଦ୍ଧ (Fourth Maratha War) ବେଳେ ସମ୍ବଲପୁର ପୁଣି ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ ହାତକୁ ଗଲା। ରାଜା ଜୟନ୍ତ ସିଂହ ପୁଣି ଗାଦିରେ ବସିଲେ ସତ, କିନ୍ତୁ ୧୮୧୮ ରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା। ଏହା ପରେ ବ୍ରିଟିଶ ମାନେ ଗୋଟେ ବର୍ଷ ଯାଏଁ ସିଧା ଶାସନ କଲେ। ୧୮୨୦ ରେ ତାଙ୍କ ପୁଅ ମହାରାଜା ସାଏଙ୍କୁ ରାଜା ବନାଗଲା, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ୧୮ ଗଡ଼ଜାତ (Garhjats) ଉପରୁ ସମ୍ବଲପୁରର କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ହଟେଇ ଦେଲେ।
୨. ଗଡ଼ଜାତର ଅଲଗା ପରିଚୟ (Independent Status):
୧୮୨୧ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ସବୁ ଗଡ଼ଜାତ ମୁଖିଆଙ୍କୁ ଅଲଗା 'ସନନ୍ଦ' (Sanands) ଦେଇଦେଲେ। ଏହା ପରେ ସବୁ ଗଡ଼ଜାତ ଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ଭାବେ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କୁ ଟିକସ ଦେଇ ଚଳିଲେ, ଯେଉଁଟା କି ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତରେ ମିଶିଲା।
୩. Doctrine of Lapse ଆଉ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ କବଜା:
ସମ୍ବଲପୁରର ଶେଷ ରାଜା ନାରାୟଣ ସିଂହ ୧୮୪୯ ମସିହାରେ ମରିଗଲେ। ତାଙ୍କର କୌଣସି ପୁଅ ନଥିବାରୁ ବ୍ରିଟିଶମାନେ "Doctrine of Lapse" (ଅପୁତ୍ରିକ ନୀତି) ଲଗେଇ ସମ୍ବଲପୁରକୁ ନିଜ ଅଧୀନକୁ ନେଇଗଲେ। ସେତେବେଳେ ସମ୍ବଲପୁରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ରାଞ୍ଚିରେ ଥିଲା, ଯାହାକୁ 'ଛୋଟାନାଗପୁର ଡିଭିଜନ' କୁହାଯାଉଥିଲା।
୪. ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ - ଆମର ଗର୍ବ (The Lion of Sambalpur):
ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏଙ୍କ ନାଁ ସୁନା ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖା ହୋଇ ରହିଛେ। ୧୮୫୭ ମସିହା ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ (Sepoy Mutiny) ସମୟରେ ବିଦ୍ରୋହୀ ମାନେ ହଜାରିବାଗ ଜେଲ୍ ଭାଙ୍ଗି ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ସେଠୁ ବାହାରି ସେ ସମ୍ବଲପୁର ଆସିଲେ ଆଉ ବ୍ରିଟିଶ ବିରୋଧରେ ଗେରିଲା ଯୁଦ୍ଧ (Guerrilla War) ଆରମ୍ଭ କଲେ।
୫. ଶାସନ କାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Administrative Shifts):
ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ୧୮୬୦ ମସିହାରେ ସମ୍ବଲପୁରକୁ ସାମୟିକ ଭାବେ ବେଙ୍ଗଲ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିର ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନରେ ମିଶାଗଲା। କିନ୍ତୁ ୧୮୬୨ ରେ ଏହାକୁ Central Provinces (CP) ର ଛତିଶଗଡ଼ ଡିଭିଜନରେ ସାମିଲ କରାଗଲା। ଶେଷରେ, ୧ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୩୬ ରେ ଯେତେବେଳେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ହେଲା, ସମ୍ବଲପୁର ତାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ହେଲା।
Title Idea: Merging with Odisha: ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶରେ ମିଶ୍ରଣ
ସ୍ୱାଧୀନତା ଆଉ ଓଡ଼ିଶାରେ ମିଶ୍ରଣ (Merging with Odisha):
୧୫ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ Indian Independence (ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା) ମିଳିଲା, ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ଗୋଟେ ମୁଖ୍ୟ ରାଜ୍ୟ (Indian State) ବନିଲା। ହେଲେ ସେତେବେଳେ ବି ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ବହୁତ୍ ଗୁଟେ ଅଞ୍ଚଳ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଗଡ଼ଜାତ ହିସାବେ ଥିଲା।
ଶେଷରେ ୧୯୪୮ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ମାସରେ, ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାୟ ସବୁ ଜିଲ୍ଲା ଆଉ ଗଡ଼ଜାତ ଗୁଡ଼ିକ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ସାଙ୍ଗେ ମିଶିଗଲା। ଇ ମିଶ୍ରଣ ପରେ ଆମର ଇ ଭାଷାଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ଗୋଟେ ଅଭିନ୍ନ ଅଂଶ ବନିଗଲା। ଆଜି ଆମେ ଯେନ୍ ସମ୍ବଲପୁର, ବଲାଙ୍ଗିର, ବରଗଡ଼ ଆଉ ବାକି ସବୁ ଜିଲ୍ଲା ଦେଖୁଛୁ, ସେ ସବୁ ଇତିହାସର ଏହି ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମିଶ୍ରଣ ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ମାନଚିତ୍ରରେ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ପାଇଛନ୍।
Title Idea: Natural Resources of Western Odisha: ଆମର 'ରତ୍ନଗର୍ଭା' ମାଟି ଆଉ ତାର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ (Natural Resources):
ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ଅଞ୍ଚଳ ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ (Minerals) ରେ ଭରପୂର ହେଇକରି ରହିଛେ। ଇଥିର ଲାଗି ସାହିତ୍ୟରେ ଆମର ଇ ଅଞ୍ଚଳକୁ “Ratna Garbhaa Mahaaranya“ (ରତ୍ନଗର୍ଭା ମହାରଣ୍ୟ) ବୋଲି କୁହାଯାଇଛେ। ଚାଲୁନ୍ ଜାଣମା କେନ୍ ଜିଲ୍ଲାରେ କେନ୍ ପ୍ରକାରର ସମ୍ପଦ ମିଳ୍ସି:
- ଲୁହା ପଥର (Iron Ore): ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର Tensa ଆଉ Barsuan ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ Iron Ore ମିଳ୍ସି।
- ବକ୍ସାଇଟ୍ (Bauxite): କଳାହାଣ୍ଡିର Niyamgiri ଆଉ Karlapat, ବରଗଡ଼ର Gandhamardan, ନୂଆପଡ଼ାର Khariar ଆଉ ରାୟଗଡ଼ାର Baphlimali ପାହାଡ଼ରେ ବକ୍ସାଇଟ୍ର ଭଣ୍ଡାର ଅଛି।
- କୋଇଲା (Coal): ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର Himgir ଆଉ ଝାରସୁଗୁଡ଼ାର Rampur ଅଞ୍ଚଳ କୋଇଲା ଖଣି ଲାଗି ଫେମସ।
- ଗ୍ରାଫାଇଟ୍ (Graphite): ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲାର Patnagarh ଆଉ Titilagarh ଅଞ୍ଚଳରେ Graphite ମିଳ୍ସି।
- ଡୋଲୋମାଇଟ୍ (Dolomite): ସମ୍ବଲପୁରର Dubulabera ଆଉ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ର Lephripada ରେ ଡୋଲୋମାଇଟ୍ ମିଳିଥାଏ।
- ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ (Manganese): ନୂଆପଡ଼ା ଆଉ ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲାରେ ମାଙ୍ଗାନିଜ୍ ର ଭଣ୍ଡାର ଅଛି।
- ଫାୟାରକ୍ଲେ (Fireclay): ଝାରସୁଗୁଡ଼ାର Belpahar ଆଉ ସମ୍ବଲପୁରର Gandawara ରେ ଉନ୍ନତ ମାନର Fireclay ମିଳ୍ସି।
- ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର (Precious Stones): ବଲାଙ୍ଗିର ଆଉ କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲା ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର ଆଉ ହୀରା-ନୀଳା ଲାଗି ଜଣାଶୁଣା।
- ହୀରାକୁଦ ଡ୍ୟାମ୍ ଏବଂ କୃଷି: ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଜୀବନରେଖା (Hirakud Dam & Agriculture: The Lifeline)
ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ବିଷୟରେ କହିଲେ, ହୀରାକୁଦ ଡ୍ୟାମ୍ ବିଷୟରେ ନ କହିଲେ କଥା ଅଧା ରହିଯିବା। ମହାନଦୀ ଉପରେ ବନା ହେଇଥିବା ଇଟା ଦୁନିଆର ସବୁଠୁ ଲମ୍ବା ମାଟି ବନ୍ଧ (Longest Earthen Dam) ଆୟ।
- ଜଳ ସମ୍ପଦ (Water Resources): ହୀରାକୁଦ ଡ୍ୟାମ୍ ଖାଲି ସମ୍ବଲପୁର ଲାଗି ନୁହେଁ, ବରଗଡ଼, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଆଉ ଝାରସୁଗୁଡ଼ା ଭଳି ଜିଲ୍ଲା ମାନଙ୍କ ଲାଗି ବରଦାନ ଆୟ। ଇଥିରୁ ମିଳୁଥିବା ପାଣି ହଜାର ହଜାର ଏକର ଜମିକୁ ସିଞ୍ଚିତ କରୁଛେ।
- କୃଷି - ଆମର ଭାତହାଣ୍ଡି (Agriculture - The Rice Bowl): ଇ ଜଳସେଚନ (Irrigation) ଲାଗି ଆମର ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାକୁ ଓଡ଼ିଶାର 'ଭାତହାଣ୍ଡି' (Rice Bowl of Odisha) କୁହାଯାଏ। ଏଠିକାର ଚାଷୀ ମାନେ ବର୍ଷକୁ ଦୁଇଥର ଧାନ ଚାଷ କରୁଛନ୍ତି। ବରଗଡ଼ ଆଉ ସମ୍ବଲପୁରର ଉନ୍ନତ ଚାଷ ପ୍ରଣାଳୀ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମଜବୁତ୍ କରୁଛେ।
- ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ (Power Generation): ହୀରାକୁଦରୁ ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଥିବା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ (Hydro-electricity) ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ଶିଳ୍ପ ଆଉ ଘରକୁ ଆଲୁଅ ଦେଉଛେ।
WODC: ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ବିକାଶ ଆଉ ପ୍ରଗତିର ଏକ ନୂଆ ମାଧ୍ୟମ
ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ବିକାଶ ପରିଷଦ (WODC):
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ଭିତରେ ରହିଥିବା ବିକାଶର ପାର୍ଥକ୍ୟ (Regional Imbalance) କୁ କମ୍ କରିବାର ଲାଗି WODC ବା ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ବିକାଶ ପରିଷଦ ବନା ଯାଇଥିଲା। WODC Act, 2000 (ଯେନ୍ଟା ୨୦୦୧ ଆଉ ୨୦୦୩ ରେ ସଂଶୋଧିତ ହେଇଛେ) ଅନୁସାରେ ଏହି ପରିଷଦର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକଙ୍କର ବିକାଶ କୁ ଆହୁରି ଜୋର୍ଦାର୍ କରବାର୍।
WODC ର ମୁଖ୍ୟ କାମ:
ଇ ଅଧିନିୟମ ପରିଷଦକୁ ଶକ୍ତି ଦେଇଛେ ଯେନ୍ଥିରେ ସେ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକଙ୍କର:
ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ (Socio-economic) ଉନ୍ନତି କରିପାର୍ବେ।
ଶିକ୍ଷା (Educational) ର ପ୍ରସାର ଆଉ ବିକାଶ କରବେ।
ସଂସ୍କୃତି (Cultural Advancement) କୁ ବଞ୍ଚେଇ କରି ରଖବେ ଆଉ ଆଗକୁ ନେବେ।
WODC ର ସୀମା (Area):
ଆମର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ସବୁ ମୁଖ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ଏହି ପରିଷଦ ଅଧୀନରେ ଆସୁଛେ:
୧୦ ଟା ଜିଲ୍ଲା - ବରଗଡ଼, ବଲାଙ୍ଗିର, ବଉଦ, ଦେବଗଡ଼, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, କଳାହାଣ୍ଡି, ନୂଆପଡ଼ା, ସମ୍ବଲପୁର, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଆଉ ଏହା ସାଙ୍ଗେ ଅନୁଗୁଳ ଜିଲ୍ଲାର ଆଠମଲ୍ଲିକ ସବ୍-ଡିଭିଜନ।

0 Comments